Türk Müziğinin Yaygınlaşması İçin İnternet’ten Nasıl Yararlanılabilir

Bazı konular vardır ki, başlığı, konuyu nerdeyse tümüyle anlatır… İçinde “Türk Müziği” ve “İnternet” sözlerinin yer aldığı bir başlık da, bu iki konudan hiçbiriyle ilgili olmayan birisine bile çok şeyler çağrıştırsa gerektir. Özellikle İnternet, çok kısa bir geçmişi olmasına karşın öylesine yeni bir hayat tarzı yaratmak yolundadır ki, bu dünyaya henüz hiç adımını atmamış bir kişi bile yalnızca hayal gücünü kullanarak onun nelere kâdir olduğunu keşfetmekte zorlanmayacaktır.

       Fakat, durum böyle de olsa, bu çağrışımların başlıcalarını saymakta yarar vardır:

Bir ‘Musiki’ Sitesinin İşlevleri

• Müzikle, dinleyici olmaktan öte bir ilgisi olmayan kişiler dahil hemen herkes, seyrek de olsa, bir şarkı ya da türkünün sözlerini öğrenmek ihtiyacını mutlaka duymuştur. İnternet’teki bir Türk müziği bilgi bankası sitesi bu kesimi mutlu edecektir.

• Bir aile ya da arkadaş toplantısında topluca şarkı/türkü söylemek isteyen bir grup, aynı makamdan birkaç şarkı ya da belli bir yöreden birkaç türkünün usulünce sıralanmış bir listesine erişmek istediğinde de böyle bir site imdada yetişecektir.

• Bir konservatuvar öğrencisi ya da Türk müziğine meraklı bir yetişkin, belli bir besteci ya da güfte yazarının yaşamöyküsünü, eserlerinin listesini öğrenmek istediğinde de, her zaman hazır ve nazır sözkonusu site onlar için biçilmiş kaftandır.

• Amatör bir musiki derneği üyesi, düzenlenecek konserde okuyacağı soloyu belirlerken bildiği eserler arasında dolaşıp onları şöyle bir hatırlamak ya da  bilmediği bir eseri dinleyip öğrenmek istediğinde, Türk müziği sitesi onun bu ihtiyacına bir ölçüde cevap verebilirse hiç de fena olmayacaktır.

• Aynı derneğin yöneticisi, koronun çalışacağı eserlerin notalarını bulmak için kapı kapı dolaşıp sonuçta bulduğu fotokopinin fotokopisi ve belki de yanlış olan notayı aynı yöntemle çoğaltıp bir kalite daha düşük şeklini üyelerine dağıtmak yerine, İnternet’e bağlanıp, örneğin içinde “bahar” sözcüğü geçen eserlerin listesini karşısına getirebilirse ve bunlardan dilediklerinin, doğruluğu test edilmiş notasını kısa bir sürede bilgisayarına indirir ve dağıtımı o orijinalden yaparsa elbette hayat onun için daha kolay olacaktır.

• Güfte yazarı olmak isteyen bir amatör, eserini, o sitenin “Bestelenmemiş Güfteler” sayfasında sergileyebilirse…

• O güfteyi ya da bir başkasını bestelemiş bir besteci adayının, eserini “Yeni Besteler” sayfasına koyma olanağı olursa…

• Kendi kendine ud öğrenmeye çalışan bir kişi, sözgelimi Uşşak makamında bildiği eserleri çalarken Segâh perdesi için hep aynı noktaya bastığı halde, çıkan seslerin bazen kulağına hoş gelmeme nedenini öğrenmek istediğinde birileriyle “chat” yapabilirse…

• Curcuna ve Aksaksemâî usullerinin vuruluş şekilleri tıpatıp aynı olduğu halde kitaplarda bunlara neden farklı adlar verildiğini merak eden biri bunu ‘Musiki Forumu’nda soru olarak ortaya atabilir ve buna cevap verenler olursa…

• Ve bu siteden eser indiren herkesin hesabından makul bir miktar para otomatik olarak çekilip, güfte yazarı ve bestecisinin ya da varislerinin banka hesabına yatılırsa…

… alan memnun – satan memnun olacaktır.

       Bu liste daha da uzatılabilir; fakat böyle yapılırsa dinleyenlerin ya da okuyanların sabrının taşma olasılığı yüksektir. Çünkü bir kısmı yukarda sayılan bu ihtiyaçlar da çok aşikârdır, bunların olabildiğince kolay karşılanmasının yararı da su götürmez… Üstelik, çok değil daha birkaç yıl önce hayal olan, en azından uygulama olanağı bulunmayan bu rüya, bugün büyük bir yatırım yapmadan bile kısa sürede gerçek olabilir. Böyle bir çalışma, geleneksel ‘her şeyi devletten bekleme’ alışkanlığımız engeline takılmamalıdır ve takılmayabilir de. Konservaturlar, MESAM / SACEM / Müz-Dak benzeri meslek kuruluşları ve birtakım gönüllü kişi ve derneklerin işbirliği, katkı ve desteğiyle en azından ilk adımlar atılabilir. Musikiseverler yeterli ilgiyi gösterirse gerisinin gelmemesi için de bir neden yoktur. Çünkü böylesi sitelere yüksek ziyaret olduğu takdirde sponsorluk, reklam vb. yollarla mali katkılar kendiliğinden gelmektedir.

Bu tür bir projeyi başlatmak için kabaca üç şeye ihtiyaç vardır:

1.   Donanım: Bilgisayar, modem, yazıcı, tarayıcı

2.   Site: Bir İnternet servis sağlayıcıdan ‘kira’lanacak boş bir disk alanı

3.   Emek: Sergilenecek bilgileri kişi(ler) aracılığıyla girmek.

Donanımın maliyeti 2 000 $’ın altındadır. Artık birçok kişide bilgisayar bulunduğu için bu maliyet hiç dikkate bile alınmayabilir. Site için gerekli 50MB boş disk alanının yıllık kirası yaklaşık 500 $’dır. Bazı İnternet servis sağlayıcılar, açılacak siteye reklamlarının konulması vb. karşılığında bu hizmeti ücretsiz vermektedirler. En yüksek maliyeti tutacak emeğin ise zaten gönüllüler aracılığıyla karşılanacağı varsayılmıştır.

Gerçekte, özellikle eserlerin icraları sözkonusu olduğunda 50MB mertebesindeki bir disk alanı oldukça sınırlı kalacaktır. Okunaksız notaları tarayıcıdan geçirip siteye koymak da hem amaca aykırıdır, hem de sitede (ses kadar olmasa bile) çok yer işgal eder.

Bu söylenenler de –tıpkı en başta söylenenler gibi– sır değildir; kısa bir araştırmayla, bu bilgilerden daha fazlasını edinmek mümkündür.

Bizce bu bildirinin asıl orijinal kısmı bundan sonra başlamaktadır.

Bilgisayarlı ‘Multimedya’dan Yararlanma

 Bir Internet servis sağlayıcısı aracılığıyla açılacak sözkonusu müstakbel sitenin alanının küçük, dolayısıyle ‘kira’sının düşük maliyetli olması ve bilgilere hızlı biçimde erişilebilmesi için ne gibi önlemler alınabileceği konusunda bir pilot çalışma yaptık. Müz-Dak’a bu yıl üye olan ve 7. İstanbul Türk Müziği Günleri kapsamında 13 Mayıs 2000’de bir de konser veren, yöneticilerinden biri olduğum Çırağan Musiki Derneğinin sitesini Nisan ayı ortasında ‘hizmete açtık’: http://www.musiki.org/index.htm (Şekil 1).

Şekil 1. Çırağan Musiki Derneği ana sayfasının görünümü

       Derneğin amacını, organizasyon şemasını, etkinliklerini ve bu arada konser kapsamındaki eserlerden bazılarının nota ve enstrümantal icralarını sergilediğimiz ve toplam 10 sayfadan oluşan bu küçük sitenin birinci ayı ile ilgili olarak (arama motorlarının birçoğuna kayıt yaptırmadığımız halde) şu istatistiki bilgi bizce umut vericidir:

* 446 ziyaret

* 8 adet (genellikle daha ayrıntılı bilgi talebinden oluşan) elektronik posta.

Bilimsel bir sempozyum için pilot çalışma niteliğinde olduğundan, telif haklarını ihlal etmeme kaygısından vb. site üzerinde yeterinde çalışılmamış ve daha çok örnek konulmamıştır. Ayrıca, gereksiz bir maliyet getirmemesi için, mensup olduğum şirketin sitesinde bir alt site olarak kurulmuştur.

Şekil 2. Sayfada faks kalitesinde (200x200 dpi) sergilenen notalardan biri

Burada, genellikle konserde seslendirdiğimiz 10 adet eserin notası ve altında da güftesi sergilenmektedir. Faks kalitesinde, yani “inç kareye 200x200 nokta” (kısaca dpi) çözünümdeki bu 10 eserin 3 adedi 2 sayfadan oluşmakta ve notalar toplam 330KB disk alanı tutmaktadır. Yani, 1 sayfa nota için ortalama 25KB yer gerekmektedir. Basit bir hesap sonucu, 300x300 dpi çözünümde bu sayının yaklaşık 2 katına çıkacağı, yani bir eserin notasının ortalama 50KB yer tutacağı görülecektir (Şekil 2, Tablo 2).

 Sitede, yine çoğunluğu konser kapsamındaki 20 adet eserin de icra örneği yer almaktadır (Şekil 3, Tablo 1). MIDI formatındaki bu dosyaların icrası toplam 1 saat sürmektedir. Diskte kapladıkları alan ise 465KB’tır. Dolayısıyle bir eserin MIDI dosyasının kapladığı alan ortalama 25KB, 1 dakikalık icra için gerekli disk alanının ise 8KB olduğu kolayca hesaplanabilir. Bu icralarda toplam 4 iz bulunmaktadır: 2 adet normal enstrüman (gitar, keman vb.), 2 adet de ritm çalgısı (biri normal, biri velveleli usul vuruşu için).

Şekil 3. Sanal konser sayfası

Sitede ayrıca birkaç bestelenmemiş güfte, müzik dünyasının henüz tanımadığı birkaç yeni beste de yer almaktadır.

Tüm bu ses – grafik – metin vb. dosyalarının diskte kapladığı alan 1.5MB, yani yaklaşık olarak bir diskete sığabilecek kadardır.

Oysa, özellikle sesler eğer mikrofonla vb. sayısallaştırılarak diske kaydedilirse ne kadar çok yere ihtiyaç olduğunu göstermek üzere bir – iki örnek sayı vermek isteriz:

Normal formatta (.WAV) ve icrası 1 dakika süren bir ses dosyası diskte en düşük kalitede 2MB (2.000KB) yer tutar. Aynı dosya yine düşük kalitede MP3 formatına dönüştürülürse yer ihtiyacı yaklaşık 10’da birine düşer (200KB)… Demek ki, Çırağan Musiki Derneği sitesindeki toplam 1 saatlik icra örnekleri .WAV formatında olsaydı, 1 değil 80, .MP3 formatında olsa 8 diskete ancak sığacak hacimde olacaktı.

Tablo 1. Ses Dosyalarının Çeşitli Formatlarda Kapladıkları Alanlar ve İnternetten İndirme Süreleri

Durum, nota (grafik) dosyaları için bu kadar olmasa da yine vahimdir. Orijinali temiz bir notayı bile tarayıcıdan geçirip 200x200 dpi çözünümde saklamak, (kaçınılmaz olarak oluşan çapaklar/lekeler vb.’nin de yer kaplaması nedeniyle) ortalama 100 KB yer gerektirmektedir. Bu, sitemizde kullandığımız yöntemdekine göre 4 kat fazla yer anlamına gelmektedir.

Tablo 2. Grafik Dosyalarının Çeşitli Çözünümlerde Kapladıkları Alanlar ve İnternetten İndirme Süreleri

             Ayrıca, sorun yalnızca sitenin kapasitesi ile ilgili de değildir. Belki ondan da önemlisi, buradan bir ses ya da nota dosyasını bilgisayarına indirecek kişinin harcayacağı zamandır. İndirilecek dosyanın boyutu ne kadar küçük olursa harcanacak zamanın o kadar az, dolayısıyle maliyetin o kadar düşük ve kullanışlılığın o kadar yüksek olacağı aşikârdır.

            Yer sorununun üstesinden nasıl gelinebileceğine ilişkin açıklamalardan önce bazı ön bilgilere ihtiyaç vardır.

            MIDI, müzikte bir donanım – yazılım standardıdır. Bilgisayar bağlamında, kaba bir benzetmeyle, ‘nota okumayı bilen ve bunu istenen müzikal enstrümanlarla seslendirebilen bir program’ olduğu söylenebilir. Kullanılan ses kartının yeteneklerine bağlı olarak, çıkan ses, orijinal enstrümanınkine çok ya da az benzer. Normalde 128 adet (genellikle Batı müziğinde kullanılan) enstrümanın sesini üretebilir. Fakat, örnekleme özelliği varsa, ud/tanbur gibi çalgıların sesini de verecektir. (Ne kadar mükemmel olursa olsun, orijinal enstrümanın sesini hiçbir zaman çıkaramayacağı ise kuşkusuzdur…) Sitemizdeki eserler bu formatta depolandığı için çok az yer tutmaktadır.

            MP3 ise daha iki yıl öncesine kadar hiç bilinmeyen, bugün ise apayrı dev bir endüstri haline gelen bir müzik iletimleri standardıdır. Kaydedilen sesler, kaliteleri nerdeyse hiç düşmediği halde eski yöntemlere göre 10 kat daha az yer işgal etmektedir. ‘İnternet’ ve ‘Müzik’ sözcüklerinin kesişiminin hemen hemen tümüyle MP3’ten ibaret olduğu söylemek hiç de abartma olmaz. Müzik teorisini de iyi bilen bir Alman matematik profesörünün buluşu olan bu standart tam bir devrim niteliğindedir... Türk müziği ile ilgili bir sitede MP3’ten yararlanmamak düşünülemez bile. Fakat bu, daha büyük bir organizasyon ve daha ciddi yatırım işidir. Çünkü hem stüdyo çalışması yapılmak zorundadır, hem de ne kadar az olursa olsun yine sonuçta MIDI’ye göre en az 10 kat daha fazla yer gerektirir.

       Kuşkusuz, Türk müziği eserlerini bilgisayar ortamına girmek, notasını basmak ve icra etmek de üstesinden gelinmesi gereken başlıbaşına bir sorundur. Çünkü, Batı müziğinde bulunmayan arıza işaretlerimiz, dolayısıyle onlara tekabül eden perdelerimiz vardır.

       Çırağan Musiki Derneği sitesini inşa ederken, çalışması daha eskiden başlamış ve hâlâ süren Mus2 adlı programdan yararlandık. Bu program, Türk müziği perdelerini istenen ses sisteminde üretebilmekte ve arıza işaretlerini basabilmektedir. Müzikler MIDI, grafikler (notalar) .TIF formatında saklandığı için seste cızırtı, notada leke vb. olması sözkonusu değildir.

       Yukarda bu MIDI ve .TIF dosyalarının çok az yer tuttuğunu belirtmiştik. Gerçekte Mus2 programına sahip olan bir kişinin başka avantajları da olacaktır. Çünkü bu takdirde bir eserin ham metin halinin elinde olması ona yetecektir. Yeni ya da eski bir eseri sıfırdan kendisinin girebilmesinin yanısıra, girilmiş bir eserin ham metin dosyasını İnternet’ten indirmesi yeterli olacaktır. Bu veriden hareketle, onu dilediği enstrüman(lar)la, dilediği âhenkte/akortta (isterse koma düzeyinde bile göçürüm yaparak) bir MIDI dosyası haline getirebilir. Program reprise, senyo, koda vb. dönüş işaretlerini de tanıdığı, MIDI dosyalarında ise tekrar kısımlarının tümü ayrı ayrı yer tuttuğu için, özellikle ses dosyası açısından büyük bir avantaj sözkonusudur... Nota basımı için de benzer seçeneklere sahip olacaktır: Kullandığı yazıcının çözünümü - boyutu ne kadar yüksekse o kalitede - o boyda çıkış alabilir. Notalarla, bir kelime işlem programıyla bir yazıyı düzeltircesine oynayabilir. Bunu yaparken, dünyanın en yaygın elektronik tablolama programı Excel’den yararlanabilir.

       Bu programla girilmiş yaklaşık 1.000 eserin ham dosyaları 7 MB yer tutmaktadır. Yani, bir eser için, ortalama 7 KB disk alanı yeterlidir. Bu ham dosyadan Mus2 programı aracılığıyla hem MIDI (ses) hem .TIF (grafik) dosyaları oluşturulabildiği ve yukarıda bu iki dosya formatı için en düşük çözünümde ortalama 25’er KB’lık yer gerektiği gözönüne alınırsa, İnternet’ten indirilmesi gereken bilginin en az 7 kat azalacağı ortaya çıkar. Bu ise, sık sık nota ihtiyacı duyan dernek vb. yerler için önemli bir kazanım olacaktır.

       Ayrıntılar bir yana, müzik kuruluşlarının gönülden desteklediği bir musiki sitesi her bakımdan yararlı olacaktır. Bugün bir arama motoruna girip “Musiki” anahtar kelimesiyle bir arama yaptırıldığında karşımıza birçok site çıkmaktadır. Bu sayının günden güne artacağı kesindir ve sevindiricidir. Fakat, bu bildirideki içerik ve kolaylıklara sahip bir site henüz görünürde yoktur. Bu hizmetin yerine getirilmesi için yapılması gereken tek şey ise, bizce, bu konuda otorite olan bir kuruluşun yöneticisinin önderliğiyle bir kurul oluşturulması ve bu kurulun gerekli toplantı ve girişimlerde bulunmasıdır.

En azından 8. İstanbul Türk Müziği Günlerinden önce Müz-Dak’ın sitesinin hazır olması, duyuru ve davetiye dağıtımlarının bu kanalla da yapılması ve üye derneklerin sitelerine buradan köprü(link)ler bulunması dileğimizi iletiriz.